Het Vlaams Regeerakkoord: impact op het bestuursrecht

Subsidies

Een eerste prioriteit is het beter reguleren van subsidies.

De Vlaamse Regering zal onderzoeken hoe ze via artificiële intelligentie het subsidieproces van a tot z kan optimaliseren, waardoor subsidies alleen nog kunnen worden gebruikt voor het beoogde doel.

Daarnaast wil de Vlaamse regering de transparantie van de subsidies verhogen. De Vlaamse Regering wil daartoe het toekenningsbesluit met prestatie- en beleidsindicatoren koppelen aan het toegekend budget in het subsidieregister (zie https://subsidieregister.vlaanderen.be/). Wat hiermee dan precies wordt bedoeld, is op heden echter nog onduidelijk.

De Vlaamse Regering zal het subsidieregister ook openstellen voor de lokale besturen en hen aanmoedigen om ook lokale subsidies in het register op te nemen. Gehoopt wordt dat het subsidieregister op termijn kan uitgroeien tot een uniek toegangspunt voor alle overheidssubsidies die onder Vlaamse bevoegdheid vallen.

De Vlaamse Regering zal ook strenger toekijken op de naleving van de verplichtingen met betrekking tot subsidies:

• De Vlaamse Regering heeft de intentie om een evaluatiecultuur te installeren. Dit zal tot gevolg hebben dat subsidies worden geschrapt, stopgezet of verminderd indien ze niet de gewenste resultaten opleveren. De Vlaamse Regering zal daarbij niet voor een kaasschaaf kiezen die overal een beetje weghaalt, maar ze heeft de intentie om duidelijke keuzes voor kerntaken te maken. Welke kerntaken dat zijn, is echter nog niet bekend.
• Er zal een inspannings- en/of resultaatfinanciering worden ingeschreven om 100% van de toegekende steun te kunnen ontvangen. Wanneer de overeengekomen inspanningen of resultaten niet worden gerealiseerd, zal de Vlaamse Regering de subsidie pro rata terugvorderen.
• Er zal in de mogelijkheid worden voorzien om subsidies te schorsen van subsidiebegunstigden die onderworpen zijn aan een gerechtelijk onderzoek. In elk subsidiereglement of subsidiebesluit zal worden opgenomen dat er geschorst kan worden als er aanwijzingen zijn dat subsidies niet doelmatig gebruikt worden. Bij subsidiefraude zal de subsidie volledig worden teruggevorderd. Zulks is evenwel geen grote innovatie, want op basis van de huidige wetgeving zou dit ook vandaag in beginsel reeds moeten gebeuren.
• In navolging van de Europese antifraude- en controleverplichtingen zal er ook gewerkt worden aan een Vlaamse antifraudestrategie, dit om dubbele financiering en subsidiefraude te vermijden, en de strijd tegen ondermijnende criminaliteit aan te gaan. Bedoeling is om een overkoepelend kader te creëren waarmee alle Vlaamse beleidsdomeinen aan de slag zullen moeten gaan om fraude te voorkomen, zowel in het kader van hun subsidies als bij de handhavingsdiensten.

(Re)organisatie van de Vlaamse overheid en lokale besturen

Daarnaast zet het nieuwe Vlaamse regeerakkoord tevens in op de verdere reorganisatie van de Vlaamse overheid en de lokale besturen.

Wat de Vlaamse overheid betreft, vallen de volgende maatregelen op:

• De Vlaamse overheid zal vooreerst bepalen welke haar kerntaken zijn en activiteiten die niet als dusdanig worden beschouwd, afbouwen of stopzetten. Het regeerakkoord licht echter nog niet toe wat die kerntaken precies zijn, wat kan leiden tot boeiende discussies.
• Met het oog op de vereenvoudiging van de Vlaamse overheid, zal het Voorzitterscollege – de voorzitters van de managementcomités van de beleidsdomeinen – samen met het Agentschap Overheidspersoneel en het Departement Financiën en Begroting aan het einde van het eerste jaar een voorstel neerleggen van structuren in de overheid waarvan de relevantie achterhaald is.
• Bij de nieuwe samenstelling van alle raden van bestuur waarvan de Vlaamse Regering over de samenstelling beslist, zal de Vlaamse Regering deze afslanken en de helft min 1 onafhankelijke bestuurders garanderen.
• De Vlaamse Regering zal eveneens proberen tot een verdere integratie en uitbreiding te komen van de Vlaamse bestuursrechtscolleges. Afhankelijk van het oordeel van het Grondwettelijk Hof ter zake, stelt ze zich immers tot doel om te evolueren naar één Vlaams bestuurscollege dat onafhankelijk en onpartijdig alle beroepen ten aanzien van bestuurshandelingen van Vlaamse, provinciale en lokale besturen, die enkel betrekking hebben op Vlaamse bevoegdheden, kan behandelen. Hoewel hiervoor in overleg zal worden getreden met de federale overheid, zal men voor specifieke materies reeds kijken wat mogelijk is op basis van impliciete bevoegdheden.

Wat de provincies betreft voorziet het Vlaams regeerakkoord – anders dan het Waalse regeerakkoord – thans niet in een afschaffing van de provinciebesturen. Wel stelt het Vlaams Regeerakkoord onder de titel van een ‘betere bestuurlijke organisatie’, dat er verder gewerkt zal worden aan een interne staatshervorming waarbij vertrokken wordt van een model dat uitgaat van sterke steden en gemeenten en een ondersteunende Vlaamse overheid. In dit kader wordt expliciet vermeld dat alle tussenliggende structuren en hun bevoegdheden tegen het licht zullen worden gehouden. Concreet stelt de Vlaamse Regering zich tot doel om te onderzoeken of de bevoegdheden van structuren die onvoldoende meerwaarde hebben om autonoom te blijven bestaan, overgedragen kunnen worden naar de steden en gemeenten of naar Vlaanderen. Met andere woorden, het verhaal is nog niet ten einde.  

Wat de gemeenten en hun agentschappen betreft, stelt het regeerakkoord het volgende:

• Er wordt niet ingezet op verplichte fusies van gemeente. Wel heeft de Vlaamse Regering de intentie om de lokale besturen (verder) te ondersteunen om te werken aan schaalvergroting via fusies. De Vlaamse Regering zal in het bijzonder een fusiebonus in de vorm van een schuldovername behouden en ook (voldoende) middelen voorzien om het transitieproces zelf te onderbouwen.
• Verder wenst de Vlaamse Regering via de (reeds bestaande) referentieregio’s meer in te zetten op een betere en meer gebiedsgerichte samenwerking tussen de Vlaamse overheid en de lokale besturen waarmee de Vlaamse Regering de verkokering wenst tegen te gaan.
• De Vlaamse Regering zal de controle verhogen op de rechtspersonen die niet onderworpen zijn aan het Decreet Lokaal Bestuur en waarin gemeenten rechtstreeks of onrechtstreeks participeren. Dat zal de Vlaamse Regering onder andere doen door de oprichting van tussen- en dochterstructuren aan strenge regels te onderwerpen.
• Daarnaast zal de Vlaamse Regering de democratische controle van de gemeenteraadsleden en van de leden van het college van burgemeester en schepenen versterken op de verzelfstandigingsvormen en samenwerkingsverbanden. Zo is het de bedoeling om onder meer te voorzien in de oprichting van een centraal register dat een overzicht geeft van alle samenwerkingsverbanden waarbij steden en gemeenten aangesloten zijn.

Economie, mobiliteit en (lucht)havens

De Vlaamse Regering kondigt ook heel wat initiatieven aan op vlak van economie en mobiliteit.

Vooreerst krijgt de beruchte kilometerheffing een nieuwe kans. Bedoeling blijft echter nog steeds om deze niet voor binnenlandse personenwagens te gaan invoeren. Wel wil de Vlaamse Regering nagaan (i) onder welke voorwaarden de kilometerheffing voor vrachtwagens kan worden geoptimaliseerd om sluipverkeer, congestievorming en een verschuiving van vrachtwagen- naar licht vrachttransport te vermijden en (ii) of dit systeem ook kan worden toegepast voor buitenlandse voertuigen die niet onderworpen zijn aan de kilometerheffing voor vrachtwagens (lees: buitenlandse personenvoertuigen). De Vlaamse Regering zal hierbij van het Europese gelijkheidsbeginsel uitgaan, waarbij buitenlandse weggebruikers pro rata aan dezelfde tarieven worden onderworpen als de Vlamingen.

De Vlaamse Regering heeft (evident) ook bijzondere aandacht voor de Vlaamse havens. Daarbij valt de steun op voor extra containercapaciteit in de haven van Antwerpen (inclusief de engagementen in het Ommelandverbond), de nieuwe sluis in Zeebrugge en de Seine-Scheldeverbinding (inclusief kanaal Roeselare-Leie). Ook zal de Vlaamse Regering steun bieden voor het uittesten van schepen die geen CO2 meer uitstoten en het realiseren van walstroom in onze havens.

Voorts zal de Vlaamse Regering nagaan op welke manier de synergie tussen de drie regionale luchthavens en Zaventem kan worden versterkt, met meer efficiëntie en minder overheidssteun. Uitgangspunt blijkt aldus wel nog steeds het behoud van de regionale luchthavens.

Het huidige clusterbeleid – dat zich richt naar samenwerkingsverbanden tussen Vlaamse ondernemingen – en de werking van de 6 huidige speerpuntclusters (Catalisti, Flux50, Vlaams Innovatieplatform Logistiek, Flanders’ FOOD, Medvia en De Blauwe Cluster) zal tegen midden 2025 worden hervormd. Daarbij zal onder meer rekening worden gehouden met een betere afstemming met PMV.

Tot slot heeft het Vlaams regeerakkoord ook oog voor de Vlaamse investerings- en reconversiemaatschappijen. Zo dient PMV prioritair in te zetten op de strategische sectoren en de vier strategische doelstellingen (productiviteitsgroei, duurzame groei, digitale transitie en strategische autonomie), maar dan enkel en alleen wanneer er sprake is van marktfalen of nood aan Vlaamse verankering. Daarnaast zal de LRM haar rol als belangrijke investeerder en aanjager van de economische bedrijvigheid in de provincie Limburg blijven opnemen.

Overheidsvastgoed en overheidsopdrachten

Tot slot heeft de Vlaamse Regering ook enkele wijzigingen op het oog op het vlak van overheidsvastgoed en overheidsopdrachten.

Wat betreft overheidsvastgoed zal op het niveau van de Vlaamse overheid een vastgoedstrategie worden uitgetekend met als focuspunten duurzaamheid, toegankelijkheid en veiligheid. In dat kader voorziet de Vlaamse Regering in een verlenging van de regel dat de opbrengsten van vastgoedverkopen voor 50% ten goede komen van de algemene middelen. Die regeling zal ook gelden voor de Vlaamse overheidsentiteiten met rechtspersoonlijkheid.

Inzake overheidsopdrachten wenst de Vlaamse Regering duidelijkheid te scheppen in gevallen waar het onderscheid tussen subsidies en overheidsopdrachten niet zo duidelijk is, aan de hand van richtlijnen en indicatoren. Daarbij geeft ze de voorkeur aan de invulling via een overheidsopdracht. Dit is opvallend, omdat in veel gevallen het opteren voor een overheidsopdracht i.p.v. een subsidie tot een bijkomende BTW-kost voor de overheid aanleiding kan geven.

Daarnaast uit de Vlaamse Regering ook enkele intenties m.b.t. haar eigen aankoopbeleid. Ze zal focussen op de aankoop van biologische en andere lokale producten (wat evenwel de nodige creativiteit zal vergen om dit te verzoenen met de Europeesrechtelijke beginselen van de interne markt). Daarnaast zullen lokale besturen en andere organisaties die vrijwillig gebruik maken van de centrale raamovereenkomsten gesloten door de Vlaamse overheid, daarvoor een kostendekkende vergoeding moeten betalen. De Vlaamse overheid zal er ook (nog meer) op toezien dat er met legale arbeidscontracten wordt gewerkt en dat bij overheidsopdrachten die (deels) worden uitgevoerd door buitenlandse werkkrachten, er een Nederlandstalig aanspreekpunt is.

De Vlaamse Regering zal ook onderzoeken of het haalbaar is om bedrijven te evalueren na elke overheidsopdracht en ingeval van onvoldoende prestaties uit te sluiten bij volgende overheidsopdrachten. De Vlaamse Regering heeft de intentie om nauw toe te zien dat er met legale arbeidscontracten wordt gewerkt, er geen schijnzelfstandigheid is en bij de uitvoering van de opdracht door buitenlandse werkkrachten een Nederlandstalig aanspreekpunt is. De Vlaamse Regering geeft m.a.w. bijzondere aandacht aan de sociale- en arbeidsrechtelijke aspecten van overheidsopdrachten.

Besluit

Kortom, de komende jaren bieden boeiende vooruitzichten vanuit bestuursrechtelijk perspectief, we volgen dit graag voor u verder op.