Equal Pay Day 2024: stapvoets vooruit naar het dichten van de loonkloof

Het beloningsverschil tussen mannen en vrouwen blijft een hardnekkig probleem, ondanks de toegenomen aandacht voor dit onderwerp. Het meest recente rapport van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over loonkloof, de Monitor Loonverschillen mannen en vrouwen 2022, toont dat het gecorrigeerde loonkloof in het bedrijfsleven nog steeds 7% in het nadeel van vrouwen is en de loonkloof bij de overheid in het nadeel van de vrouw op 2% uitkomt. In december wordt een nieuwe Monitor Loonverschillen mannen en vrouwen verwacht. Deze zal meer inzicht geven over hoe de loonkloof zich de afgelopen twee jaar heeft ontwikkeld. 

In het afgelopen jaar is er in toenemende mate aandacht gekomen voor gelijke beloning, onder meer aangewakkerd door de Richtlijn (EU) 2023/970 over gelijke beloning van mannen en vrouwen (de Richtlijn), die uiterlijk op 7 juni 2026 in Nederland geïmplementeerd moet zijn. De Richtlijn verplicht werkgevers om hun beloningspraktijken openbaar te maken en eventuele loonkloof te verantwoorden, met een omkering van de bewijslast bij een beloningsclaim als de werkgever niet aan de verplichtingen uit de richtlijn voldoet. Voor een samenvatting van de Richtlijn en een overzicht van recente ontwikkelingen verwijzen wij naar de Stibbe-website ‘Over Equal Pay’. Phinney Disseldorp en Fiona Stewart schreven eerder dit jaar een artikel over de mogelijkheden die de Richtlijn werknemers biedt om een (gelijke) beloningsclaim in te dienen en wat de gevolgen daarvan kunnen zijn voor de werkgever.

Naast de loonkloof tussen mannen en vrouwen, staan we ook stil bij de inkomensongelijkheid binnen verschillende groepen vrouwen. Uit onderzoek van het Centraal Planbureau uit 2019 blijkt dat het uurloon van vrouwen met een Turkse migratieachtergrond gemiddeld 29% lager ligt dan dat van vrouwen zonder migratieachtergrond. Dit toont aan dat de loonkloof ook een intersectionele dimensie kan hebben: naast gender kunnen factoren zoals etniciteit en migratieachtergrond, maar mogelijk ook seksuele voorkeur of chronische ziekte, de beloning verder negatief beïnvloeden. 

Er is, voor zover bij ons bekend, nog geen statistisch onderzoek in Nederland gepubliceerd dat de loonkloof binnen verschillende intersectionele groepen van vrouwen uitgebreid in kaart brengt. De Richtlijn introduceert een expliciet verbod op intersectionele discriminatie, dat ook in het Nederlandse gelijkebehandelingsrecht zal worden geïmplementeerd. In een recente annotatie bespreken Astrid Helstone en Jeanne Leeman twee uitspraken van het College voor de Rechten van de Mens over dit aankomende verbod op intersectionele discriminatie en de mogelijke impact ervan.¹ Dit aankomende verbod onderstreept de noodzaak om de impact van intersectionaliteit op de loonkloof beter te begrijpen en zal hopelijk aanleiding geven tot verder onderzoek op dit gebied.

In een Kamerbrief van 7 december 2023 liet minister van Gennip weten dat het implementatiewetsvoorstel van de Richtlijn naar verwachting in de tweede helft van 2024 aan de Tweede Kamer zou worden aangeboden (zie hiertoe ook de bijdrage van Jeanne Leeman en Fiona Stewart op internationale vrouwendag dit jaar). Inmiddels is de verwachting bijgesteld naar het eerste kwartaal van volgend jaar.

In de aanloop naar de implementatie van de Richtlijn hebben verschillende werkgevers onderzocht of er binnen hun organisatie sprake is van gelijke beloning voor gelijk werk. Zo heeft ook het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMC Groningen) op 12 maart 2024 een onderzoek gepubliceerd over de beloningsverschillen binnen de organisatie. Het onderzoek bracht systematische beloningsverschillen aan het licht tussen vrouwelijke en mannelijke werknemers, met de grootste verschillen bij de medisch specialisten. Vrouwelijke medisch specialisten ontvingen tot 7,1% minder aan gratificaties en tot 5,4% minder aan toelagen. Het UMC Groningen concludeerde dat het de ambitie heeft om deze beloningsverschillen te verminderen en uiteindelijk op te heffen.

Ongelijk loon leidt niet alleen tot ongelijkheid op de werkvloer, maar ook tot een ongelijk pensioen. Afgelopen dinsdag, 12 november, is een onderzoek over de pensioenkloof gepubliceerd in opdracht van Wijzer in geldzaken, een initiatief van het ministerie van Financiën. Uit dit onderzoek blijkt dat er een zeer grote genderpensioenkloof is: gepensioneerde vrouwen tussen de 65 en 79 jaar ontvangen gemiddeld 40% minder pensioen dan mannen. Bijna de helft van de Nederlanders (48%) is zich niet bewust van de genderpensioenkloof. Maar liefst 74% van de Nederlanders onderschat de pensioenkloof. De pensioenkloof wordt volgens het onderzoek veroorzaakt door een combinatie van factoren, waaronder lagere salarissen, een ongelijk aandeel van deeltijdwerk en carrièreonderbrekingen, vaak vanwege zorgtaken. Dit maakt de pensioenkloof tot een complex probleem. De implementatie van de Richtlijn kan een belangrijke stap zijn in het verkleinen van deze kloof, omdat het een van de onderliggende oorzaken – ongelijke beloning – aanpakt.

De loonkloof tussen mannen en vrouwen in Nederland is nog steeds significant, kent een intersectionele dimensie én draagt bij aan de pensioenkloof. De eerste stappen in de goede richting zijn gezet: zo zijn verschillende werkgevers begonnen met het in kaart brengen van beloningsverschillen in hun organisatie. Wij verwachten dat het voor begin volgend jaar voorziene implementatiewetsvoorstel van de Richtlijn de aftrap zal zijn voor substantiële stappen. Vanaf dat moment zal duidelijk zijn wat de Nederlandse wetgever van werkgevers gaat verwachten in de strijd tegen de loonkloof.