Europese Commissie herziet en verruimt een belangrijk staatssteunkader: consultatie wijzigingen AGVV geopend tot 8 december 2021

Het verlenen van staatssteun aan ondernemingen is in principe verboden op grond van Europees recht. Op dat verbod bestaan echter legio uitzonderingen. Een belangrijke bron van uitzonderingen is de Algemene groepsvrijstellingsverordening (“AGVV”). De AGVV geeft een breed palet aan vrijstellingen op grond waarvan overheden staatssteun kunnen verlenen om bijvoorbeeld kleine- en middelgrote ondernemingen te laten groeien, steun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie (“O&O&I”) te geven, en steun voor hele specifieke onderwerpen als breedbandinfrastructuur te verlenen. Als de steun voldoet aan de betreffende voorwaarden van de AGVV kan, zonder formele aanmeldingsprocedure bij de Europese Commissie (“Commissie”), steun worden verleend. Over de verhouding tussen de formele aanmeldingsprocedure en de AGVV hebben wij eerder geschreven.

De AGVV is een document dat constant in ontwikkeling is, omdat de vrijstellingscategorieën moeten aansluiten bij de wijzigende behoeftes van de Europese economieën. De oude AGVV (van 2008) is in 2014 vervangen door een nieuwe AGVV waarbij een groot aantal vrijstellingscategorieën zijn toegevoegd (zie eveneens onze eerdere blog hierover). Sindsdien is de AGVV meerdere malen gewijzigd. In 2021 heeft de Commissie eveneens enkele wijzigingen doorgevoerd. Momenteel ligt er daarnaast een wijzigingsvoorstel ter consultatie dat de ‘groene en digitale transitie’ van de EU moet vergemakkelijken.

In deze blog komen eerst de gedane wijzigingen sinds 2014 aan bod. Vervolgens bespreken wij de wijzigingen waarover momenteel een consultatie loopt tot 8 december 2021. Tot slot sluiten wij af met hoe en waarom belanghebbenden hun mening dienen te geven over de lopende consultatie.

Wijzigingen aan de AGVV sinds 2014

De AGVV is sinds 2014 in vier onderscheiden ‘tranches’ gewijzigd. Met de wijziging van 14 juni 2017 werden in het bijzonder steunmogelijkheden toegevoegd voor regionale luchthavens en voor zowel maritieme als binnenlandse havens. De wijziging van 2 juli 2020 zag met name op de verlenging van de werkingsduur van de AGVV tot en met 31 december 2023. De wijziging van 15 maart 2021 zag op een aanpassing in de Roemeense taalversie van de AGVV.

Op 23 juli 2021 werd de AGVV voor het laatst gewijzigd. Deze wijziging zag er in de eerste plaats op om steun op grond van de AGVV (tijdelijk, tot en met 31 december 2021) mogelijk te maken voor ondernemingen die door de COVID-19-crisis in moeilijkheden waren geraakt. Dit in aansluiting op het COVID-19 steunkader waarover wij eerder schreven (1 & 2). Normaal gesproken kunnen ondernemingen in moeilijkheden niet op grond van de AGVV gesteund worden. Ook werd toegang tot steun onder verschillende Europese steunprogramma’s vergemakkelijkt onder meer door aanmeldverplichtingen op te heffen. Meer specifieke steunmogelijkheden zijn in de AGVV opgenomen voor bijvoorbeeld oplaadpunten voor elektrische of hybride auto’s en de uitrol van mobiele 4G- en 5G-netwerken. Tenslotte werd Deel 16 (artikel 56quinquies en verder) AGVV toegevoegd waarmee de AGVV werd afgestemd op het pas opgerichte InvestEU-fonds, waarmee het Juncker-plan van de vorige Commissie werd voortgezet. Met het InvestEU-programma, dat in de periode 2021-27 meer dan 372 miljard euro aan extra investeringen op gang moet brengen, wordt beoogd een extra impuls te geven aan duurzame investeringen, innovatie en het scheppen van werkgelegenheid in Europa.

Wijzigingen aan de AGVV ter bevordering van de groene en digitale transitie

De Commissie heeft in 2019 en 2020 de “Fitness check” laten uitvoeren om het bredere Europese staatssteunrechtelijke kader te evalueren en dit waar nodig te verbeteren. Deze check betrof dus niet alleen de AGVV, maar ook andere documenten die onder voorwaarden staatssteun aan bepaalde sectoren van de economie toestaan, al dan niet na aanmelding bij en goedkeuring door de Commissie. De wijzigingen die de Commissie nu ter consultatie heeft gelegd hangen daarom nauw samen met wijzigingen die de Commissie eerder deed aan de richtsnoeren van de Commissie waarmee steun voor energie- en milieu, regionale steun, innovatiesteun, en steun in de vorm van risicofinanciering mogelijk wordt gemaakt. Het belangrijkste verschil tussen deze richtsnoeren en de AGVV is dat de richtsnoeren (zoals de naam doet vermoeden) slechts kaders geven voor de beoordeling van bij de Europese Commissie ter goedkeuring aangemelde staatssteun. De AGVV daarentegen noemt concrete voorwaarden waaraan de staatssteun moet voldoen. De overheid hoeft, wanneer aan deze voorwaarden is voldaan, geen voorafgaande goedkeuring van de Commissie te vragen. De AGVV geeft daarmee meer zekerheid aan steunverlenende overheden en begunstigden van die steun.

De aanpassingen aan het staatssteunkader bleken vooral nodig in het licht van nieuwe prioriteiten van de Commissie, de Europese Green Deal, de Industriestrategie en de Digitale strategie. Wij noemen de vier gebieden waarop de wijzigingen zien, en stippen een aantal interessante wijzigingen aan:

Regionale steun. Deze wijzigingen zien op (i) de uitbreiding van de mogelijkheid om exploitatiesteun toe te kennen die ontvolking moet voorkomen of beperken door niet alleen “zeer dunbevolkte” maar ook (reeds) “dunbevolkte” gebieden te kunnen steunen (artikel 15, lid 3 AGVV) en (ii) het bijstellen van aanmeldingsdrempels en specificeren van de steunintensiteiten voor regionale steun (artikel 4, onder a) AGVV).

Risicofinancieringssteun. De wijzigingen zien op:

(i) het opsplitsen van artikel 21 in twee afzonderlijke artikelen. Artikel 21 (nieuw) ziet op steun door financiële intermediairs en Artikel 21bis op fiscale stimuleringsmaatregelen voor particuliere investeerders;

(ii) de wijziging van het criterium dat geldt voor ondernemingen die in aanmerking kunnen komen voor risicofinancieringssteun. Dit laatste maakt het concreet mogelijk dat risicofinancieringssteun kan openstaan voor ondernemingen met een langere ‘runway’ dan tot nu was aangenomen. Na registratie van de onderneming komt deze nu nog 10 jaar in aanmerking voor dit type steun waar dat eerst was tot 7 jaar “na hun eerste commerciële verkoop”. Voor innovatieve ondernemingen kan het bestaande criterium “zeven jaar na hun eerste commerciële verkoop” gebruikt worden (artikel 21 lid 5 AGVV);

(iii) starterssteun wordt uitgebreid waardoor ook steun kan worden verleend in de vorm van een overdracht van intellectuele eigendomsrechten door een onderzoeksorganisatie aan kleine en innovatieve ondernemingen.

O&O&I-steun. Deze wijzigingen zien in het bijzonder op de verduidelijking van concepten en definities zoals “industrieel onderzoek” en “experimentele ontwikkeling” om duidelijk te maken dat deze ook O&O-activiteiten op het gebied van digitale technologie of digitale oplossingen omvatten. Concreet wordt aan beide definities toegevoegd dat onder producten, procedés en diensten óók wordt begrepen “digitale producten, processen of diensten, ongeacht domein, technologie, bedrijfstak of sector (met inbegrip van, doch niet beperkt tot digitale bedrijfstakken en technologieën, zoals supercomputers, kwantumtechnologie, blockchaintechnologie, artificiële intelligentie, cyberbeveiliging, big data en cloudtechnologie)”. Wij schreven eerder een Stibbeblog over de concrete en soms problematische toepassing van deze definities, ook in Nederland.

Milieu- en energiesteun. Deze wijzigingen zien op (i) de uitbreiding van mogelijkheden om investeringen voor de reductie van CO2-emissies te ondersteunen. Het gaat dan om voorwaarden waaronder steun voor zowel CO2-afvang voor gebruik (CCU) als afvang voor opslag (CCS) is vrijgesteld van de aanmeldverplichting. (ii) investeringssteun voor schone of emissievrije vervoermiddelen wordt mogelijk gemaakt, in aanvulling op de eerdere wijziging ten behoeve van steun voor oplaadpunten. (iii) een groepsvrijstelling voor steunregelingen in de vorm van belastingkortingen die op grond van de richtlijn energiebelastingen aan energie-intensieve bedrijven worden toegekend. Opvallend is dat met betrekking tot deze categorie de Commissie in de toelichting op de consultatieversie van de AGVV expliciet benadrukt dat zij uitziet naar opmerkingen over de randvoorwaarden voor dergelijke regelingen. (iv) tenslotte wordt steun voor energie uit hernieuwbare energiebronnen en voor stadsverwarming en energie-infrastructuur, waaronder waterstof, vergemakkelijkt.

Tot slot

De Commissie wil de AGVV zodanig aanpassen dat overheden middelkleine ondernemingen en innovatie kunnen steunen. De Commissie heeft daarbij aandacht voor de behoefte aan een groene economie met daarbij horende infrastructuur. Overheden en potentiële steunontvangers kunnen tijdens de consultatie de Commissie wijzen op eventuele onnodige beperkingen die de voorgestelde wijzigingen van de AGVV bevatten. Concurrenten en andere belanghebbenden kunnen de Commissie wijzen op de potentiële negatieve effecten op de mededinging van de voorgestelde wijzigingen. Zo kan de Commissie een meer geïnformeerde beslissing nemen over of en hoe de beoogde wijzigingen doorgang krijgen.  De consultatie staat open van 6 oktober 2021 tot 8 december 2021.