Bij een goede procesorde past geen doofpot
Zaken waarin processen-verbaal opzettelijk onjuist of onvolledig zijn opgesteld, zijn helaas van alle tijden. Ook in de zaak waarin het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch recent uitspraak deed (ECLI:NL:GHSHE:2023:2243), was relevante informatie opzettelijk onvermeld gebleven in de processen-verbaal. Dat leidde tot een terechte niet-ontvankelijkheid van het OM.
De verdachte was in eerste aanleg veroordeeld voor belediging van een ambtenaar in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening. In hoger beroep bleek dat de betreffende verbalisant voordat hij werd uitgescholden tweemaal geweld jegens de verdachte had toegepast, zelfs nadat de verdachte al geboeid en onder controle was.
Het geweld kwam aan het licht tijdens de verhoren van de verbalisant en zijn collega en pas nadat hen camerabeelden van de aanhouding waren getoond. Toen moesten zij erkennen dat er geweld was toegepast en dat de verdachte de verbalisant in reactie op het tweede geweldsmoment had uitgescholden. De verbalisant had de geweldsaanwending weliswaar direct aan zijn meerdere gemeld, maar er werd niets over geverbaliseerd.
Natuurlijk kunnen opsporingsambtenaren fouten maken. Dat hoeft ook lang niet altijd fataal te zijn voor het strafrechtelijk onderzoek, maar integere opsporingsambtenaren behoren in hun proces-verbaal verantwoording af te leggen over fouten of onrechtmatigheden. In dit geval waren er twee instanties nodig om het onrechtmatig handelen over het voetlicht te krijgen. Dat is helaas herkenbaar want in praktijk is bewijs van onrechtmatig handelen in de regel niet terug te vinden in het strafdossier. Meestal moet de verdediging dat bewijs met de beperkte middelen die zij heeft zelf verzamelen. Verzoeken om onderzoeksverslagen in te zien of opsporingsambtenaren te horen worden daarbij vaak onder de noemer “fishing expedition” afgewezen. Een lastig te doorbreken vicieuze cirkel: om bewijs te krijgen moet de verdediging over bewijs beschikken. En dat bewijs krijgt de verdediging meestal niet omdat de instantie die erover beschikt geen belang heeft het te verstrekken. Het vergt dan vasthoudende advocaten en kritische rechters om onrechtmatig handelen alsnog in beeld te krijgen.
Het is terecht dat het Hof het verzwijgen van het onrechtmatig handelen in onderhavige zaak met de zwaarste processuele sanctie afstraft: niet-ontvankelijkverklaring van het OM. Rechters moeten van de betrouwbaarheid en volledigheid van op ambtseed of ambtsbelofte opgemaakte processen-verbaal uit kunnen gaan. Wanneer de integriteit van processen-verbaal welbewust op ernstige wijze wordt geschonden, kan geen sprake zijn van een eerlijk proces in de zin van artikel 6 EVRM. Dat vindt niet alleen het Hof ‘s-Hertogenbosch, dat vindt de wetgever ook. Het toekomstige Wetboek van Strafvordering bevat een apart hoofdstuk over processuele sancties en schrijft voor dat het OM het recht op strafvervolging verliest indien onjuist of onvolledig verslag wordt gedaan van ernstig onrechtmatig opsporingsoptreden en dat verzuim niet tijdig wordt rechtgezet.
Onrechtmatig opsporingsoptreden hoort niet in de doofpot te belanden, maar netjes te worden verantwoord in een proces-verbaal.
